अधिवक्ता मीना पराजुली
जन्मले होइन, अनुभूति र अपनत्वले कर्णालीसँग मेरो सम्बन्ध गहिरिएको हो । म कर्णालीमा जन्मिएकी होइन । तर, सन २००९ का एउटा उज्यालो बिहान, जब म नेपालगञ्जबाट कर्णालीतर्फको यात्रा सुरु गरें, म केवल नयाँ ठाउँ जान लागेकी थिएन, म आफ्नो सोच, दृष्टिकोण र जीवनको दिशा बदल्ने यात्रामा लागेकी रहेछु । राकमको एक सानो होटेलको छतबाट जब मैले पहिलो चोटि यहाँको कठोर यथार्थ नियालेँ—विद्यालय नपुगेका बालबालिका, किशोरीहरूको चुपचाप गरिएको विवाह, र महिलाहरूको अदृश्य संघर्ष—म अवाक्भएँ । हरियाली पहाडको आँगालोमा लुकेको त्यो मौन पीडा मेरोमनमा एउटा गहिरो प्रश्न बनेर उब्जियो “यी हरियाली पहाड र नदीहरूको पछाडि किन यति पीडा ?”
सुरुवात को साहसः सानो कदम, गहिरो प्रभाव
मेरो पहिलो पहल अत्यन्त सामान्य थियो—एक गाउँमा बाल संरक्षणबारे संवाद गर्नु । तर जब एउटीआमाले भावुक हुँदै भनिन्, “तपाईंको कुरा सुनेपछि मैले मेरी छोरीलाई विद्यालय पठाउने निर्णय गरें,”त्यो पल मेरो लागि सबै भन्दा ठूलो पुरस्कार बन्यो । त्यहीक्षण मैले महसुस गरें—शब्दको शक्ति छ, र समर्पित प्रयासले परिवर्तनको ढोका खोल्न सक्छ ।
कर्णालीका कठोर भूगोल र सामाजिक संरचनाबीच मैले चालेका सानाकदमहरू आज गहिरो अर्थ बोकेर फर्किन्छन् । यहाँका जनताले देखाएको संघर्ष र संकल्पले मलाई बारम्बार सिकाएको छ—परिवर्तन कुनै एकव्यक्तिको कथा होइन, योत हजारौं आवाजहरूको समवेत यात्रा हो ।
कर्णालीको सामाजिक न्यायको कुरा गर्दा, यहाँका धेरै समुदाय असमानतामा रहेका छन् । मैले लैंगिक समानता र सामाजिक न्यायलाई प्राथमिकतामा राखेर व्यक्तिगत र पेशागत रूपमा कामगर्न निर्णय गरें । आज म गर्वका साथ भन्न सक्छु—महिला सशक्तिकरण, बालशिक्षा, र समावेशी समाज निर्माणमा गरेको मेरो संघर्षले केही सकारात्मक परिवर्तन ल्याएको छ ।
कर्णालीका महिलाहरूको सामाजिक परिवर्तनको यात्राः एक संक्षिप्त विश्लेषण
कर्णालीको सामाजिक परिवर्तन र महिला सशक्तिकरणको यात्रा मेरो जीवनसँग गहिरोरूपमा जोडिएको छ । एक समय महिलाहरूको शिक्षा, स्वास्थ्य र अधिकार प्रति कमजोर पहुँच भएको कर्णाली आज सामाजिक रूपान्तरणको नयाँ चरणमा उभिएको छ । यो यात्रा कर्णालीका हजारौं महिलाहरूको साहस र संकल्पको कथा हो ।
अतीतमा यहाँका महिलाहरू शिक्षाबाट वञ्चित थिए, सामाजिक परम्पराले उनीहरूको भूमिका सीमित राख्थ्यो, र बालविवाह, लैंगिक भेदभाव जस्ता समस्याहरू व्यापक थिए । तर समयसँगै विभिन्न कानुनी सुधार, सरकारी र गैरसरकारी कार्यक्रमहरूले महिला शिक्षा, स्वास्थ्य र आत्मनिर्भरता बढाउने दिशामा उल्लेखनीय योगदान पुर्याएका छन् । यद्यपि, दुर्गमगाउँहरूमा अझै पनि लैंगिक समानता, बालविवाह रोकथाम र आर्थिक अवसरका लागि थप प्रयास आवश्यक छन् । सामाजिक रूपान्तरणको यो यात्रा अझै समाप्त भएको छैन ।
म यो परिवर्तनको प्रत्यक्ष साक्षी र सानो सहभागीको रूपमा गर्व गर्छु । मेरो योगदान सानो भए पनि यसले कर्णालीको समतामूलक र समृद्ध भविष्यतर्फको यात्रामा प्रेरणा मिलोस भन्ने मेरो आशा छ । मेरो व्यक्तिगत र पेशागत यात्रा कर्णालीका महिलाहरूको संघर्ष र सशक्तिकरणको एक प्रतीक हो । कर्णालीका महिलाहरूका लागि मेरो संघर्ष र योगदान सानो भएता पनि, यो कर्णालीको भविष्यमा उज्जवल र समृद्ध परिवर्तनका लागि एउटा सन्देश हो ।
कर्णालीमा सामाजिक न्यायको सन्दर्भ केवल कानुनी भाषामा मात्र सिमित छैन; यो यहाँको जीवनशैली, संस्कार र परम्परासँग गाँसिएको विषयहो । लैंगिक असमानता, जातीय विभेद र पहुँचको अभाव यस्ता चुनौतीहरू हुन्, जसले महिलाहरूलाई शिक्षा, स्वास्थ्य र अवसरबाट वञ्चित तुल्याउँदै आएको छ ।
आज कर्णालीका महिलाहरू नेतृत्व, व्यवसाय र कृषिमा मात्रै होइन, सामाजिक सोच बदल्ने यात्रामा पनि अग्रसर छन् । तालिम, सहकारी, माइक्रो फाइनान्स र कानुनी पहुँचले उनीहरूको आत्मविश्वास र क्षमता फराकिलो बनाएको छ ।
कर्णालीका बालबालिकाको विकास र सुधारको यात्रा महिलाहरूको भूमिका
कर्णालीको सामाजिक रूपान्तरणमा महिलाहरूको भूमिका अब परिवर्तनकारी बनि सकेको छ । मेरो जीवन अनुभवले सिकाएको छ—महिलाहरूको संघर्ष र संकल्पले समाजमा गहिरो प्रभाव पारेको छ, र म त्यस यात्राको सानो हिस्सा हुन पाउँदा गर्व गर्छु ।
लामो समयदेखि महिलाहरू, बालबालिका र युवासँग काम गर्दै गर्दा मैले बुझें—बालबालिकाको समग्र विकासमा महिलाहरूको सक्रिय सहभागिता अनिवार्य छ । उनीहरू अब घरभित्र सीमित छैनन; शिक्षा, स्वास्थ्य, नेतृत्व र अधिकारका पक्षमा अग्रसर छन् । विशेषगरी बालविवाह, बालश्रम र लैंगिक असमानताको विरुद्ध उनीहरूको योगदान उल्लेखनीय छ ।
महिला सशक्तिकरणसँगै बालबालिकाले शिक्षा, सुरक्षा र अवसर पाउने वातावरण निर्माण भएको छ । आत्मनिर्भर आमाहरूको वृद्धि, शिक्षित महिलाको सक्रियता र सहकारी जस्ता माध्यमले समग्र समाजमा सकारात्मक सोच विकसित भएको छ । तथापि, कर्णालीका केही दुर्गम क्षेत्रहरूमा अझै पनि महिलाहरूले समान अवसर पाएका छैनन् ।
समृद्ध कर्णाली निर्माणका लागि महिलाहरूलाई अझ बढी अवसर, शैक्षिक पहुँच र कानुनी संरक्षण आवश्यक छ । यदि राज्यले यसमा प्राथमिकता दियो भने, महिलाहरू नेतृत्वमा अझ सशक्त भई बालबालिकाको भविष्य उज्यालो बनाउने छन् ।
महिलाहरू अब केवल सहनशीलताको प्रतीक मात्र होइनन्, सामाजिक रूपान्तरणको अग्रदूत हुन् । उनीहरूको सचेत र सक्रिय नेतृत्वले कर्णालीका बालबालिकालाई उज्यालो भविष्यतर्फ डोर्याउने मार्ग प्रशस्त गरिरहेको छ । यो यात्रा सामूहिक हो र जसमा हामी सबैको साथ, समर्थन र विश्वास अपरिहार्य छ ।
कर्णाली प्रदेशमा सामाजिक चुनौतीहरू र परिवर्तनका आयामहरू
कर्णाली सामाजिक परिवर्तनको नयाँयुगतर्फ अग्रसर भइरहेको छ, तर यस यात्रामा केही गम्भीर चुनौतीहरू अझै समाधानको पर्खाइमा छन् । ती प्रमुख चुनौतीहरू यसप्रकार छन् ।
लैंगिक र जातीय असमानता – सामाजिक समावेशिता अझै सुनिश्चित हुन सकेको छैन ।
शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा सीमित पहुँच – दुर्गम भेगमा गुणस्तरीय सेवा पाउनु चुनौती पूर्ण छ ।
बालविवाह, छाउपडी र बालश्रम जस्ता हानिकारक अभ्यासहरू – यी परम्परागत अभ्यासहरूले बालबालिकाको भविष्यमा प्रति कूल प्रभाव पारिरहेका छन् ।
आर्थिक अवसरको अभाव र आत्मनिर्भरताको कमी – रोजगारी र सीपविकासका सम्भावना अझै अपर्याप्त छन् ।
यी चुनौतीहरूको समाधान सामूहिक प्रयास, नीति कार्यान्वयन र समुदायको सक्रिय सहभागिताबाट मात्र सम्भव छ ।
मैले प्रत्यक्ष अनुभव गरेको छु—परिवर्तन सम्भव छ, तर समय सापेक्ष र निरन्तर प्रयास चाहिन्छ । महिला सशक्तिकरण, बालअधिकार, र सेवा पहुँचका क्षेत्रमा सरकार र संघसंस्थाहरूको सक्रियता प्रशंसनीय छ, तर अझ धेरैकाम गर्न बाँकी छ ।
दुर्गमगाउँमा अझै शिक्षा, स्वास्थ्य र समान अवसरको अभाव देखिन्छ । त्यसैले हामी सबैको साझा प्रयासले मात्र कर्णालीलाई समावेशी, न्यायपूर्ण र समृद्धसमाज बनाइन्छ । यहीसाझा संकल्पले कर्णालीको उज्जवल भविष्यको मार्ग तय गर्नेछ ।
मेरो यात्राको सारांश आशा, संघर्ष र समर्पण
मेरो आत्म कथामा कर्णालीको सामाजिक रूपान्तरणको यात्रा केवल अवलोकनको विषय मात्र होइन । म स्वयं यस परिवर्तनको सक्रिय सहभागी बनेकी छु । म आफूलाई यस ऐतिहासिक मोडको साक्षी मात्र नभई प्रतिबद्ध सहभागीको रूपमा पनि देख्छु । सामाजिक विषमता, लैंगिक असमानता, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको अभाव, तथा बालविवाह जस्ता कुप्रथाविरुद्धको संघर्षले मेरो सोच, जीवन दृष्टि र पहिचानलाई गहिरोरूपमा रूपान्तरित गरेको छ ।
आफ्नै जीवनका अनुभवहरूले मलाई देखायो—कसरी महिलाहरू शिक्षाको पहुँच, आत्मनिर्भरता र सामाजिक न्यायका लागि आवाज उठाउन थालिरहेका छन् । यस प्रयासको परिणामस्वरूप आज बालिकाहरू विद्यालयसम्म पुगेका छन्, महिला नेतृत्व अगाडि बढेका छ, र समुदायमा सचेतना विस्तार हुँदै गएको छ ।
सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाहरूले सञ्चालन गरेका कार्यक्रमहरूले उल्लेखनीय सुधार ल्याएका छन्, तर वास्तविक रूपान्तरणका लागि अझै धेरै दूरी तयगर्न बाँकी छ । दुर्गम गाउँहरूमा शिक्षामा पहुँच, स्वास्थ्य सेवा, र जातीय समानताको अभाव अझै देखिन्छ । महिला हिंसा, बालविवाह र विभेद जस्ता चुनौतीहरू प्रति सामूहिक प्रतिरोध अपरिहार्य छ ।
यस आत्मकथा मार्फत म केवल आफ्नो यात्राको वर्णन मात्र गर्न चाहन्न; म चाहन्छु—यो लेखले पाठकमा परिवर्तनको प्रेरणा जागोस्। यो मेरो मात्र होइन, कर्णालीका हजारौँ महिलाहरूको साझा सपना हो—जहाँ समर्पण, संघर्ष र आशा गाँसिएका छन् । पहिलो पटकदेखिएको पीडाले जन्माएको जिज्ञासाले आज मलाई एक सक्रिय विकासकर्मी बनाएको छ ।मैले देखेँ—परिवर्तन सम्भव छ । मैले अनुभूति गरें—यो संघर्ष केवल व्यक्तिगत होइन, सामूहिक सपना र जिम्मेवारी पनि हो ।
यस आत्मकथा मार्फत मैले मेरा व्यक्तिगत तथा पेशागत संघर्षसँगै कर्णालीको सामाजिक परिवर्तनको यात्रा साझा गर्न चाहेको छु, जसले कर्णालीका हरेक नागरिकलाई समानता र समृद्धिको यात्रामा अघि बढ्न प्रेरणा प्रदान गरोस् । म गहिरो विश्वास गर्छु—हामी सबैको साझा प्रतिबद्धता, सहकार्य र संकल्पले कर्णालीलाई समतामूलक र समृद्धसमाजमा रूपान्तरण गर्न सकिन्छ । यही आशा र अठोटले मेरो आत्म कथाको यात्रा निरन्तर अघि बढिरहेको छ ।
समग्रमा, कर्णाली अझै अनेक चुनौतीबीच उभिएको छ, तर यहाँका महिलाहरू परिवर्तनको अगुवाइ गर्दैछन् । उनीहरूको आँट, आत्मबल र नेतृत्व क्षमताले अब भविष्यको दिशा तय गर्ने छ । त्यसैले म दृढछु—यो यात्रा अझै जारी छ, र हरेक पाइला नयाँसुरुवात हो । कर्णाली अझै उस्तै छ, तर यहाँका महिलाहरू अब उस्तै छैनन् । उनीहरूले आत्मविश्वास बोकेर परिवर्तनको बागडोर समातेका छन् । उनीहरूमा भविष्यको सम्भावना झल्किएको देख्दा म भन्छु—यो यात्रा समाप्त होइन, यो त सुरुवात मात्र हो ।
(लेखिका अधिवक्ता मीना पराजुली कर्णालीमा महिला तथा बालबालिकाको विकासका लागि लामो समयदेखि सक्रिय रहनुभएको छ । यो लेख उहाँको आत्म कथात्मक दृष्टिकोणमा आधारित सामाजिक विश्लेषण हो ।)
